Historia Myśliborza

Posted By RafS on 6 lip 2006 | 3 comments

Grodzisko myśliborskie, położone w odległości około 1,5 km na północ od miasta, na wzniesieniu zwanym Winnicą Tumską (Domweinberg), dowodzi istnienia osadnictwa na tym terenie już w dobie kultury łużyckiej. Na podstawie badań W. Szafrańskiego potwierdzono istnienie tu osadnictwa sięgającego wstecz przynajmniej do VI wieku przed Chrystusem. Stanowisko kultury łużyckiej znajdowało się też w Ławach nad Jeziorem Renickim.

Jeśli chodzi o okres wczesnośredniowieczny, to istnienie grodu w Myśliborzu nie ulega wątpliwości już od IX wieku. Był to gród pełniący funkcje obronne na pograniczu terytorium plemiennego Pyrzyczan, gdyż ziemia myśliborska od VIII do X wieku stanowiła ich własność. Wtedy to po raz pierwszy u tzw. Geografa Bawarskiego, w omówieniu południowych rubieży tegoż plemienia, około roku 870 występuje obok nazwy plemienia „Prissani” – nazwa ich grodu –„Sołdzin”. W latach siedemdziesiątych X wieku gród został zniszczony podczas walk Mieszka I o przyłączenie Pomorza Zachodniego do Polski.

Myślibórz leży na terenie, na którym toczyły się liczne spory pomiędzy Polską a Niemcami, reprezentowanymi przez Marchię Brandenburską. Umocnieniu władztwa polskiego na Pomorzu służyła misja chrystianizacyjna biskupa bamberskiego Ottona w latach 1124 i 1128. W 1124 roku szlak misyjny św. Ottona przechodził najprawdopodobniej przez obszar ziemi myśliborskiej. Ukoronowaniem tego dzieła chrystianizacji było założenie w 1140 roku biskupstwa pomorskiego z siedzibą w Wolinie, a ostatecznie od roku 1188 w Kamieniu Pomorskim.

Mimo wojen, rozwój gospodarczy regionu postępował naprzód. Podstawą jego były korzystne warunki naturalne dla rolnictwa i rybołówstwa oraz handel lokalny i dalekosiężny. W okresie od IX do XIII wieku w Myśliborzu krzyżowały się ważne drogi handlowe. Jeden szlak wiódł ze Śląska przez Kostrzyn, a dalej przez Myślibórz do Pyrzyc i Szczecina; drugi natomiast z kierunku południowo-wschodniego od Santoka i Poznania, przechodził dalej przez Chojnę i przeprawę odrzańską w Krajniku Dolnym do Radgoszczy.

W XIII wieku tereny między Myślą a dolną Wartą i Notecią stały się przedmiotem ataków ze strony Pomorzan, którzy pragnęli je odzyskać. Prawdopodobnie celem obrony ziemi myśliborskiej przed zakusami ze strony Pomorzan, książęta wielkopolscy w I połowie XIII wieku, osadzili na niej rycerski zakon Templariuszy. Znany jest akt księcia wielkopolskiego Władysława Odonica z 1232 roku, na mocy którego Templariusze nabyli 1000 łanów ziemi nad rzeką Myślą. W 1234 roku zakon nabył od księcia Barnima I 200 łanów ziemi na północ od Myśli. Templariusze obejmując ten obszar, nie byli pionierami gospodarki i osadnictwa, ale zastali już rozwinięte stosunki gospodarczo-społeczne, łącznie z istnieniem osady typu miejskiego. Prawdopodobnie na miejscu słowiańskiego grodu na Winnicy Tumskiej zbudowali oni swój zamek, który przetrwał aż do roku 1349. Istnieją też jednak poglądy, że zamek zakonny wznosił się na innym miejscu. Odstąpienie Myśliborza Templariuszom było aktem polityki krótkowzrocznej, która ziemie polskie dobrowolnie oddawała w ręce niemieckie. W roku 1249 margrabiowie brandenburscy Jan i Otton opanowali Ziemię Lubuską. Wykorzystując walki pomorsko-wielkopolskie nad dolną Wartą i Notecią szybko rozbudowali swoje posiadłości, tworząc z nich tzw. Nową Marchię. W roku 1261 Zakon Templariuszy odstąpił im zamek i Jezioro Myśliborskie wraz z 300 łanami ziemi po obydwu brzegach rzeki Myśli.

Akt lokacyjny Myśliborza nie zachował się do naszych czasów. Nie znamy więc ani czasu jego wystawienia, ani treści prawnej. Istnieje uzasadnione przekonanie, że lokacja Myśliborza nastąpiła w latach 1262-1270. Ponieważ Brandenburgii zależało na utworzeniu silnego niemieckiego ośrodka miejskiego, w miejscu posiadającym odpowiednie walory obronne, a takowe posiadał Myślibórz, krótko po opanowaniu darowanych przez Templariuszy terenów, nastąpiła lokacja miasta na prawie brandenburskim. W jednym z dokumentów z 1271 roku Myślibórz określony jest jako miasto obronne, przy czym użyto łacińskiego terminu „civitas”.

W 1271 roku książę Bolesław Pobożny dowodził wyprawą rycerstwa wielkopolskiego na tereny opanowane przez margrabiów brandenburskich. Zaatakowany został wtedy Myślibórz, który doznał znacznych zniszczeń.

Od 1281 roku następowało rozszerzenie dochodów miasta oraz jego uprawnień. Margrabiowie brandenburscy w roku 1298 ufundowali kapitułę kolegiacką p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, co spowodowało, że miasto stało się zarazem centrum politycznym w Nowej Marchii, gdzie często rezydowali sami margrabiowie. Pierwszy zaś proboszcz kapituły myśliborskiej stał się pierwszym prałatem na ziemiach zagarniętych przez margrabiów.

Książę Pomorza Zachodniego Otto I walcząc z Brandenburczykami, odebrał im Nową Marchię, po zwycięstwie pod Stendel w 1302 roku, ale Myśliborza nie mógł im wydrzeć na trwałe, mimo że go opanował. Jego syn, Barnim III Wielki, rozgromił w 1334 roku wielką armię niemiecką przy pomocy Polaków, zdobył Myślibórz, jednak zwrócił go przy pokojowych układach Brandenburczykom.

Myślibórz, będąc stolicą Nowej Marchii w latach 1298-1537 dobrze się rozwijał oraz posiadał poparcie ze strony margrabiów. Znany jest dokument margrabiego Waldemara z grudnia 1317 roku, w którym nakazuje on podporządkowanie się wyrokom sądu myśliborskiego szeregowi miast nowomarchijskich, m.in. wymienia tu Barlinek, Gorzów i Kostrzyn. W XIV i XV wieku nastąpił szybki rozwój samorządu miejskiego Myśliborza. Wyrazem tego jest pojawienie się w dokumentach owych czasów nazw instytucji i funkcjonariuszy tego samorządu. W akcie margrabiego Jana z maja 1316 roku skład rady miejskiej obejmował 10 osób, w tym trzech burmistrzów. W 1502 roku rada składała się z 12 osób, w tym dwóch burmistrzów. W początkach XIV wieku powstał notariat miejski. Dokument z października 1326 roku wystawiony przez radę miasta, sporządzony został przez notariusza myśliborskiego, Tydryka. Powstanie notariatu było początkiem rozwoju własnej kancelarii miejskiej. W 1349 roku mieszkańcy Myśliborza zburzyli zamek – siedzibę margrabiego w mieście.

W okresie średniowiecza życie gospodarcze Myśliborza związane było z jego bezpośrednim zapleczem wiejskim. Rozwijała się intensywna gospodarka rolna i hodowlana oraz rybołówstwo jeziorne. Miasto było też ośrodkiem wymiany towarowej dla Nowej Marchii. W roku 1352 ówczesny margrabia Ludwik Rzymski wydał przywilej, na mocy którego wszyscy kupcy, którzy z południa przez Gorzów n. Wartą i Nowogródek Pomorski oraz Pyrzyce udawali się do Szczecina, zobowiązani zostali do kierowania się przez Myślibórz.

Jedną z podstaw znaczenia miasta okresu feudalnego było władanie ziemią. Nie są znane dokładne granice posiadłości ziemskich Myśliborza. Wiadomo, że miasto otrzymało w dzierżawę tzw. regale młynowe, na mocy dokumentu z 1281 roku. Ponadto margrabiowie przekazali miastu na własność pięć jezior. Wzrost posiadłości ziemskich miasta nastąpił w 1350 roku przez nabycie, w drodze kupna od margrabiego, wsi Wierzbnicy. Miasto prowadziło tu później własny folwark. W późniejszych latach dobra miejskie zostały powiększone o wieś Dalsze oraz 36 łanów ziemi należących do Nowogródka Pomorskiego. Innym źródłem dochodu miasta była własna mennica, którą miasto posiadało już przed 1340 rokiem.

W roku 1402 odżyły na moment polskie dążenia do odzyskania ziem Nowej Marchii. Podjęta została próba wykupienia całej Nowej Marchii z rąk Luksemburgów. Dokładnie w tym samym czasie król rzymski i węgierski Zygmunt Luksemburczyk zdołał przekonać Zakon Krzyżacki, który przez szereg lat odmawiał objęcia władzy w Nowej Marchii, aby nie dopuścił do przyłączenia jej do Polski. Na przeszło pół wieku ziemia myśliborska dostała się pod rządy krzyżackie (lata 1402-1454). Z okresem tym, wiąże się przywilej dla kupców myśliborskich, którzy od 1439 roku korzystali z wolności od ceł na obszarze całej Nowej Marchii. Patrząc z drugiej strony medalu, Krzyżacy stosowali w Nowej Marchii politykę rewindykacji regaliów, przez co Myślibórz poniósł dotkliwą stratę. Krzyżacy wymusili na radzie miejskiej w 1403 roku sprzedaż młynów.

W roku 1433 Myślibórz został zdobyty i zniszczony przez husytów, czyli połączone siły polsko-czeskie. Mieszkańcy miasta uciekli w popłochu na samą wieść o zbliżaniu się wojsk. Husyci spalili miasto, a kolegiatę przerobili na stajnię. Natomiast w 1473 roku miasto zostało zdobyte i doszczętnie zniszczone przez wyprawę księcia zachodniopomorskiego Bogusława X. W roku 1538 margrabia brandenburski Jan z Kostrzyna, który przeszedł na protestantyzm, doprowadził do przejęcia przez protestantów kapituły kolegiackiej w Myśliborzu.

W lipcu 1539 roku miasto przeżyło straszliwą tragedię. Wybuchł pożar, który zniszczył je doszczętnie. Ocalały jedynie zabudowania Klasztoru Dominikanów. Zapadła decyzja o odbudowie Myśliborza na planie zmienionym. Miasto otrzymało kształt zbliżony swym zarysem do koła. Ulice prawie wszystkie proste, rozdzielały zabudowany obszar na 22 bloki budowlane. Mury miejskie zbudowano z polnego kamienia pod koniec XIII wieku. W XV wieku zostały one odnowione i wzmocnione. W ciągu murów znajdowało się 49 baszt i czatowni. Do naszych czasów zachowały się jedynie resztki murów. Miasto posiadało trzy bramy: od strony zachodniej znajdowała się brama Młyńska lub Kostrzyńska (obecnie nieistniejąca), od wschodu Nowogródzka(lub Gorzowska), a od północy Pyrzycka. Miasto zostało otoczone potrójnymi wałami i fosami, które w 1725 roku zamieniono na ogrody.

Od roku 1540 myśliborskie miary i wagi uznane zostały urzędowo za obowiązujące w całej Nowej Marchii. W okresie od XVI do XVIII wieku w Myśliborzu odbywały się początkowo trzy a później pięć wielkich jarmarków i targów na bydło i konie. Od roku 1684 doszły do tego jeszcze dwa specjalne targi na wełnę.

Tętno życia gospodarczego Myśliborza było dość żywe do wybuchu wojny trzydziestoletniej. W czasie tej wojny (1618-1648) miastu dały się we znaki zarówno wojska cesarskie, jak i szwedzkie. W roku 1630 Szwedzi trzykrotnie plądrowali miasto, przy czym zginęło wielu mieszkańców. Katolickie zaś wojska cesarskie ze szczególnym zapamiętaniem plądrowały okoliczne kościoły protestanckie, nie pomijając byłej katolickiej kolegiaty myśliborskiej. W okresie wojny siedmioletniej (1756-1763) Myślibórz poniósł dotkliwe szkody materialne, głównie skutkiem licznych przemarszów wojsk pruskich i rosyjskich. W okresie wojny trzydziestoletniej nastąpił upadek księstwa zachodniopomorskiego. Na mocy pokoju westfalskiego wschodnią jego część przyłączono do Brandenburgii. Wraz z zakończeniem tej wojny, życie gospodarcze regionu myśliborskiego uległo stopniowemu zahamowaniu.

W roku 1562 Myślibórz zamieszkiwało 272 mieszczan, natomiast po okresie wojen i zniszczeń, w roku 1679, było ich tylko 106. Do 1719 roku stan zaludnienia nieco wzrósł do 353 rodzin. W roku 1750 miasto liczyło 2240 mieszkańców, w 1773 roku 2306, a w 1801 –2686 mieszkańców.

W roku 1618 w Myśliborzu znajdowało się 339 domów. Pod koniec wojny trzydziestoletniej, w roku 1643, było ich już tylko 86. W roku 1652 w mieście były zamieszkałe 133 domy. Przez pożary i najazdy Szwedów liczba ta w roku 1676 spadła do 76. W wieku XVIII stan zabudowy dość szybko się podniósł, osiągając w 1722 roku liczbę 323 budynków mieszkalnych, a w 1740 roku 427 domów.

Paradoksem jest, że sukces brandenburski w postaci likwidacji księstwa pomorskiego w XVII wieku, a później rozbiory Rzeczypospolitej w XVIII wieku, przyniosły w rezultacie zejście miasta do roli trzeciorzędnego ośrodka prowincjalnego. W ramach zmian administracyjnych, jakie dokonały się w państwie pruskim na skutek reform Steina i Hardenberga w roku 1837, utworzono z ziemi myśliborskiej jednostkę powiatową wchodzącą w skład rejencji Frankfurt nad Odrą. Rejencja ta wchodziła w skład prowincji Brandenburgia, a że rozciągała się na wschód od linii rzeki Odry, nazywano ją Brandenburgią Wschodnią. Powiat myśliborski stał się, jak i powiat chojeński, powiatem leżącym na peryferiach rejencji frankfurckiej, i jego głównym zadaniem było żywić i dawać królom pruskim dobrych żołnierzy. Dawna wielka stolica Nowej Marchii stała się z dnia na dzień dużą gospodarką folwarczną, bez możliwości rozwoju.

Na przełomie wieków XIX i XX powiat myśliborski był zdany na uprawę roli i hodowlę bydła, jak też rybołówstwo. Z produkcją wiązano jedynie browarnictwo, dość rozkwitłe w powiecie, oraz produkcję obuwia. W samym zaś mieście w pierwszej połowie XIX wieku utworzono Krajowy Sąd Apelacyjny Nowej Marchii. Ten urząd, mający być elementem miastotwórczym dla Myśliborza, został jednak niebawem przeniesiony do Frankfurtu nad Odrą. Jako rekompensatę za pozbawienie miasta zaszczytu i dochodów ustanowiono w Myśliborzu mały garnizon wojskowy składający się z czterech kompanii piechoty, potem z II Batalionu 146 pułku piechoty, a później z II Batalionu 151 pułku piechoty. Garnizon ten utrzymywał się w mieście prawie przez całe stulecie, tj. do końca pierwszej wojny światowej.

Budowa dróg i kolei w XIX wieku przyniosła ożywienie gospodarcze. W 1848 roku Myślibórz uzyskał dobre połączenie drogowe, wybudowano szosę. W 1881 roku przejechał przez miasto pierwszy pociąg z Kostrzyna do Stargardu. W 1912 roku uruchomiono linię kolejową do Gorzowa.

W styczniu 1945 r. do Myśliborza napłynęli liczni uciekinierzy z Prus Wschodnich i z innych części Pomorza Zachodniego oraz z. Wielkopolski. Liczba ludności wzrosła dwukrotnie. Obok tej licznej rzeszy Niemców, znajdowała się tu również grupa Polaków wywiezionych na roboty przymusowe. Miastem w tym czasie rządziły jednostki SS, w skład których wchodzili kolaboracjoniści holenderscy i belgijscy; oddziały te nawet ludności niemieckiej dały się porządnie we znaki. W ostatnich dniach stycznia ewakuowano częściowo ludność, zaczęły też uciekać wojska hitlerowskie. W dniu 2 lutego w walkach, które w tym rejonie kosztowały życie setek żołnierzy radzieckich, miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną. W ratuszu rozpoczął urzędowanie radziecki komendant wojenny, który w połowie marca rozwiązał niemiecki magistrat i powołał polskiego burmistrza. Równocześnie w 16 okolicznych wsiach mianowano polskich sołtysów, którzy byli podporządkowani burmistrzowi Myśliborza. Natychmiast rozpoczęto akcję zabezpieczenia zdewastowanych domów i urządzeń komunalnych. Miasto było zniszczone w 40%, budynki mieszkalne w 35%, obiekty użyteczności publicznej w 50% i przemysłowe również w 50%. Najpierw uruchomiono urządzenia użyteczności publicznej, następnie odgruzowano zniszczone dzielnice, aby przystąpić do budowy nowych domów.

Po 1945r. Myślibórz stał się ważnym ośrodkiem administracyjnym i gospodarczym Pomorza Zachodniego. Dziś jest siedzibą władz powiatu i rozwijającym się ośrodkiem turystycznym.

powyższa historia umieszczona została dzięki kwartalnikowi Z Biegiem Myśli,

na bazie artykułu ks mgr Tomasza Krzanickiego

pt. „Myślibórz – zarys dziejów miasta i kościoła”